مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 396

روان کردن-از بر کردن

چراغ دستی-چراغ قابل حمل با دست
آفت(زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز)
چم کسی را گرفتن-دل کسی را به دست آوردن

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

تب و تاب-سوز و گداز

از هول هلیم توی دیگ افتادن(از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن)

حرف شنو-سر به را-مطیع
دندان تیز کردن-طمع کردن

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن

جغجغه-بازیچه ای برای کودکان که چون آن را به حرکت در آورند صدا می کند

 
خل بازی درآوردن-مثل دیوانه ها رفتار کردن

چاپچی-دروغ گو-لاف زن

اوا خواهر(مرد زن‌نما، مردی که علائق زنانه دارد)

دور-بار-دفعه-نوبت

پنج تن-محمد-علی-فاطمه-حسن و حسین

 
 

آسمان (و) ریسمان(حرف‌های بی‌ربط و صد تا یک قاز)

الفرار(گریز، بگریز !)

 

پکر شدن-کسل و عصبانی شدن

تخم پس انداختن-بچه ساختن-بچه به دنیا آوردن

جَلَب-حقه باز-موذی-تقلبی-زن نا به کار

اقل‌کم-دست‌کم-لااقل

پشت بام-سقف بیرونی بام
جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

دُم لابه-چاپلوسی-تملق

 

ترس بر داشتن کسی را-از وارد شدن به کاری بیم داشتن

زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر
دانش جو-دانش پژوه-آن که در دانشگاه درس می خواند

آستین از چشم برداشتن-آشکارا گریستن

پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد
از گرد راه رسیده(تازه‌وارد، هنوز به کار دیگری نپرداخته)
از رو بردن(خجالت دادن، مقاومت حریف را در هم شکستن)

تَخم-مهمل تَخم

 

زیر پای کسی را درآوردن-زیر پا کشی کردن

پا بر جا-ثابت قدم-استوار

حواله ی روی یخ-نگا. حواله ی سر خرمن

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

آتش سوزاندن(شیطنت و شرارت کردن)

پایانه-ترمینال-نقطه ای که یک داده وارد دستگاه می شود و یا از آن خارج می شود

چشم گود شدن-لاغر شدن

آش هفت جوش-قضیه‌ی پیچیده

به پای کسی زحمت کشیدن-برای کسی زحمت کشیدن

چوروکیده-پر چین و چوروک
داوطلب-خواستار-نامزد

حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر
خواهر خوانده-دوست صمیمی

تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان

پاتوغ-محل گرد آمدن

دمبل و دیمبو-صدای دایره و دمبک-صدای بزن و بکوب

 

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

پاره شدن بند دل-بسیار ترسیدن
زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن
رفتن تو هم-به فکر فرو رفتن-غمگین شدن-پریشان خاطر شدن

 
آواز دهل-چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است-نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد

دو پا در یک کفش کردن-سماجت و اصرار کردن

 
راست و حسینی-رو راست-بی شیله پیله
آزگار-زمان دراز

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

بی امان-پیگیر-دائم-پیوسته
جست زدن-پریدن-خیز برداشتن

زن و بچه-اهل و عیال-زن و فرزند
بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

 

تو بوق زدن-رازی را فاش کردن

آفتاب از کدام طرف در آمده؟-چه عجب از این طرف‌ها؟!

دست از همه جا کوتاه شدن-بی چاره و بی پناه شدن

 

 

در قال را گذاشتن-به سکوت برگزار کردن-مسکوت گذاشتن

روغن کرمانشاهی-روغنی که در کرمانشاه از شیر گاو و گوسفند به دست می آورند و به ترین روغن زرد است

خم گرفتن-فنی از کشتی

رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

دال به دال-پشت سر هم

این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا
باعث و بانی-عامل-محرک-سبب-حامی
دیوانه بازی-انجام کارهای ابلهانه و نابخردانه

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

خوش آب و هوا-معتدل-کنایه از جایی که در آن وسایل خوشی فراهم باشد

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

خشکه پلو-کته

از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)
خون کردن-قتل کردن-آدم کشتن

دسته بازی-حزب و گروه راه انداختن

خورد دادن-درخیاطی کم کم قسمت اضافی را از بین بردن-به زور به کسی خوراندن

 

 

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

خوار و حقیر-بی اعتبار-بی ارزش-ناچیز

پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

دان پاشیدن-دانه ریختن-به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن(حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن)

دست از جان شستن-از جان گذشتن-پروای جان نکردن

ابرو آمدن-عشوه ریختن-غمزه کردن

زنجیر زدن-زنجیر به پشت خود زدن

پی بردن-دریافتن-آگاه شدن

جان کلام-اصل مطلب

خون کسی را حلال کردن-کسی را کشتن

پیشنهاد-طرح

بکُش-تا سر حد مرگ-بیش از حد توانایی

دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس

 

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)

پا به ماه-آبستنی که در ماه آخر خود است
چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش

 

دوبل-دو برابر

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن
دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

 

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

رو به راه کردن-آماده و مهیا کردن

تیپ یکدیگر زدن-با هم دعوا کردن

جن زدگی-دیوانه شدن-از حال طبیعی خارج شدن

خون گرفته-آن که قتلی کرده و نگرانی آن او را از حال عادی خارج کرده است

 

چُر-ادرار

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

بالاخانه را اجاره دادن-تهی مغز بودن-افکار ابلهانه داشتن
از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

 

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

 

بند آوردن-متوقف کردن

دستِ چپ-سمت چپ

باریک-دقیق-حساس

پَخ خوردن-تیزی چیزی

راست و ریس-موانع و معایب

پشت میز نشین-کسی که کار اداری دارد-کارمند

ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

خرج کردن-هزینه کردن-صرف کردن

خانم-زن بدکاره-هرزه
الابختکی-اتفاقی-تصادفی

پوست پیازی-نازک و بی دوام

بشکن زدن ی-برآوردن صدای انگشتان به هنگام شاد

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

آش نذری-آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند

اتر خان رشتی-آدم پرافاده

دور تا دور-گرداگرد-اطراف

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

 

انگشت کردن(انگشت رساندن)
 

به دو دو افتادن-گود رفتن چشم بر اثر ضعف یا بیماری

اَخ (به زبان کودکان)(بد، بدطعم)

چنگلوک-مچاله شده-درهم و برهم-بی قواره
 

زیر پای کسی را جارو کردن-سبب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

بجا آوردن-شناختن-دریافتن

 

دست به کار نرفتن-حال کار کردن نداشتن-برای کار بی حوصله بودن
زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش
پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف

باج سبیل-چیزی که به ناحق به اشخاص قلدر و مقتدر باید داد

رفع و رجوع کردن-حل کردن-فیصله دادن

آلکلی-معتاد به الکل

از پارو بالا رفتن پول(ثروت بسیار داشتن)

دست شما درد نکند-از شما سپاس گزارم

زیر انداز-پارچه ای که زیر پای کسی یا زیر چیزی گسترانند

زیر جامه-زیر شلواری

اتر خان رشتی-آدم پرافاده

خانه آبادان-عبارتی به عنوان سپاس

 
ریختن توی دست و پا-فراوان یودن-همه جا پیدا شدن

ریش در دست کسی دادن-اختیار خود را به دیگری سپردن-کار خود را به دیگری واگذار کردن

جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

چشم باباقوری-نابینا-کور

افسارگسیخته-سرکش

آب به آسیاب کسی ریختن(با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن)

دیم دیم-ساز به زبان کودکان

چراغان شدن-جشن گرفتن

 

چوب زیر دم کردن-تحریک کردن

جوز علی-نامی با تحقیر برای صدا زدن کسی

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

دو جین-دوازده تا

اجاق کسی کور بودن-نازا بودن-بی فرزند بودن
خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن
دل به دریا زدن-بدون توجه به خطر به کاری اقدام کردن-هرچه بادا باد گفتن

جرات کردن-گستاخی کردن-دلیری کردن

 

حال آوردن جگر-بریدن صفرای جگر با چیزهای ترش مزه

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید
چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

 

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

تا شدن-دو لا شدن-جمع شدن

دست کج-نامطمئن-دزد

دق-غصه و ناراحتی-نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد

ریز بار-باران ریز-ابری که باران ریز دارد

دل دادن-دقت کردن-توجه کردن-عاشق شدن

از سکه افتادن(ار رونق افتادن، از دست دادن زیبایی)

 

 

ریز بینی-نکته سنجی-دقت

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

چل و چو افتادن-شایعه در دهان مردم افتادن

خشتک-وسط درز دو پا در شلوار

آسمان تا زمین-تفاوت بسیار

چس مال کردن-لباس یا ظزفی را سرسری و با بی دقتی شستن

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

آب دندان خوردن-حسرت خوردن
جِر انداختن کسی را-اوقات کسی را تلخ کردن-خشمگین کردن کسی

روشن شدن-نشئه شدن-مست شدن-سرحال آمدن
خرج و برج-خرج و متعلقات آن

بُز آوردن-بد آوردن-بد شانسی آوردن

در هم-به هم آمیخته-سوا نکرده
الم‌شنگه(هیاهو، آشوب، جنجال، داد و قال)
آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

اخلاق سگی-تندخویی بیش از اندازه-ناسازگاری با همه

جیک-صدا-آواز

جور-هم طراز-اخت-هم زبان

اما(اشکال‌تراشی، ایجاد شبهه)

جِر جِر کردن-چیزی را پاره پاره و ریز کردن-مانند کاغذ و پارچه
تحویل سال-سال گردش-لحظه ی وارد شدن به سال نو
چُس افاده-افاده ی بی جا

تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

اهل نشست-تارک دنیا-گوشه‌نشین

این پا آن پا کردن-دودل بودن-وقت تلف کردن

 

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول
دم به خمره زدن-باده گساری کردن-شراب خوردن

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها

دست بالا-حداکثر

حساب پس گرفتن-به روشن کردن حساب واداشتن

 
جسته گریخته-گاه گاه-اتفاقی

 

چرخ خوردن-به دور خود چرخیدن

در رفتن تلنگ-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

ذُق زدن-بهانه گرفتن و گریه کردن-نق زدن

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

تفنگ سر پر-تفنگی که باروت و گلوله را از سر لوله به درون تفنگ می گذاشتند و با سمبه آن ها می فشردند

 

چارخانه-شطرنجی

پست خوردن کسی-با کسی رو به رو شدن

جگر خون کردن-رنج بسیار دادن

آبدست-ماهر-استاد

دورادور-اطراف-پیرامون-گرداگرد

خبرکش-سخن چین

بمیرم-قربان بروم

آب برداشتن(هدف دیگری در پس کاری وجود داشتن)

خالی کردن تفنگ-شلیک کردن

زد و بندچی-توطئه گر-ساخت و پاخت کننده

ترتیب کسی را دادن-کسی را تنبیه کردن-به حساب کسی رسیدن

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

بالا آمدن گندکاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

آتش از چشم کسی گرفتن-ترسانیدن

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

بکسل کردن-چیزی را به دنبال خود کشیدن و بردن

پهن شدن آفتاب-روز شدن

 

ریش و پشمی به هم زدن-بالغ شدن-صاحب ریش و پشم شدن

چِل-خل و دیوانه

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن
از نان خوردن افتادن-نان کسی آجر شدن

انسان بودن(شریف و درست بودن)

 

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

به کرسی نشاندن حرف-سخن خود را تحمیل کردن-مقصود خود را ثابت کردن

آدم‌قحطی-کمیابی آدم های کارآمد

به دل خود صابون مالیدن-به خود وعده ی خوش دادن
آب نخوردن(درنگ نکردن)
آلنگ دولنگ(چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند)
خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده

اَنَک شدن(تحقیر شدن، خجالت کشیدن)

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

چوروک خوردن-چین برداشتن

دو دستگی-اختلاف عقیده-عدم اتفاق

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

حلاجی کردن-بررسی کردن-به تفصیل توضبح دادن

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

دو دستی-با هر دو دست

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن

امن و امان-بدون بیم و هراس

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

حساب پس دادن-جواب دادن به مسئول-دادن صورت ریز مخارج

درشت-حرف زشت-دشنام

زندگی-مال-وسایل کار و خانه
بار انداختن-توقف و اقامت کردن

از بیخ گوش کسی گذشتن(در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن)

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

تریت- تلیت

بینی و بین الله-میان من و خدا-انصافا-الحق
زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن

تا خرخره زیر قرض بودن-وام بسیار داشتن

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

رو به رو کردن-در برابر هم وادار به اظهار عقیده کردن

رفیق باز-دوست باز-کسی که به دوستان محبت بسیار می کند

دشت کردن-فروختن اولین جنس-نخستین بار پول گرفتن

 

زهرآب-ادرار-شاش-پیشاب
چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی

دندان تیز کردن-طمع کردن

بیسار-فلان

آفتاب از مغرب درآمدن(روز قیامت، رویدادی شگرف پیش آمدن)

از کسی رودست خوردن-از کسی فریب خوردن

پاره آجر-شکسته ی آجر

روضه خواندن-سخنان بی فایده گفتن-آه و ناله کردن

انگشت خوردن(افسوس خوردن، پشیمان بودن)

بکُش-تا سر حد مرگ-بیش از حد توانایی

چشمم روشن-از تو انتظار نداشتم

خیکی-آدم چاق و فربه
جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت

زیر نافی-هدیه ای که برای بریدن ناف نوزاد به قابله می دهند

دو لُپی خوردن-دو لُپه خوردن-هم از آخور خوردن-هم از توبره

 

 

 
باز شدن نیش کسی-تبسم کردن از روی خوشحالی و خوشوقتی

تکان دادن-ناگهان ترساندن-حرکت دادن

حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود

اسم درگوشی-نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است

ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

آب شدن(شرمنده شدن، رفتن آبرو، به فروش رفتن کالا)

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

دامن بر آتش زدن-فتنه ای را شدیدتر کردن

 
از قدیم ندیم‌ها(از گذشته‌های دور)

رشته ی سر در گم-وضع بغرنج-کار دشوار

به نفس نفس افتادن-نفس نفس زدن
راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن

جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن

چوروک خوردن-چین برداشتن

دماغ سوخته-خجالت زده-شکست خورده

چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه

ترک هوا شکستن-کاهش یافتن شدت سرما

از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن

حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای
تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب
پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند
بچه ی سر راهی-بچه ای که او را سر راه گذاشته اند تا برده شود

خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

دست خالی برگرداندن-نا امید کردن-پاسخ رد دادن

الحق(به‌راستی، حقیقتن)

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

 

چال افتادن-گود شدن
 

الانه(همین حالا، هم اکنون)

آب بردار(دوپهلو، کنایه‌آمیز)

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

خودفروشی کردن-فاخشگی کردن-خیانت کردن

تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

چه صیغه ای است ؟-چه معنی داد ؟

راست روده شدن-اسهال گرفتن

خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس
این پهلو آن پهلو شدن-این دنده آن دنده شدن-غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر

چهار خانه-شطرنجی-خشت خشتی
 

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو

تن زدن-سرپیچیدن-نپذیرفتن
چوب الف-نشانه ای که با کاغذ می سازند و لای کتاب می گذارند-لاغر و باریک
خرج-هزینه-پول مصرف روزانه ی خانواده
چس و فس-اسباب خرده ریزه ی ناقابل-خرت و پرت

بست-محلی در جاهای مقدس یا دیگر که شخص در آنجا از تعرض در امان می ماند-تکه ی کوچکی از تریاک

چشم و دل کسی دویدن-حریص بودن

جان جانی-صمیمی-یکدل

خیر باشد-پس از شنیدن خواب کسی به فال نیک به او می گویند

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)