برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 245

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند

زنده دل-آدم با شور و حرارت-پرنشاط

پدر مرده-یتیم-خطابی به هنگام خشم مانند پدر آمرزیده یا ننه مرده

اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

بستن به ریش کسی-زنی را به مردی انداختن-با فریب کسی را به کاری واداشتن

از رو رفتن(خجالت کشیدن، از میدان به‌در رفتن)
جناغ شکستن-شرط بندی کردن با جناغ مرغ
باد بُروت-خودخواهی-غرور-تکبر

بر پا شدن-ایجاد شدن

از سیر تا پیاز-همه چیز-با همه‌ی جزئیات

خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

در آش رشته گوشت دیدن-چیزی غیرمنتظره و دور از انتظار دیدن

دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز
درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

باریک-دقیق-حساس

پشت چشم آمدن-ناز و افاده کردن- ابرو نازک کردن

دهان به دهان شدن-بحث و مجادله کردن-با پست تر از خود جر و بحث کردن

پرت افتادن-دور و تنها افتادن

زیر ِ گوش-سخت نزدیک-دم دست

خاصه پز-نانوایی که نان خوب می پزد
دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

پیمانی-استخدام غیر رسمی

 

رشته ی سر در گم-وضع بغرنج-کار دشوار

زیر و بالای کسی را جنباندن-زیر و بالا گفتن

خیط کردن-نگا. خیت کردن

 

حاجی خرناس-لولو

 

آستین‌سرخود(هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است)

داو-نوبت بازی

زهکونی-اردنگی-تیپا

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

 

چاره-درمان

دکمه را انداختن-دکمه ی لباس را بستن

زار زار گریه کردن-سخت گریه کردن

آبِ سیاه(نیمه کوری)

باد در سر داشتن-تکبر و غرور داشتن

جامه شور-رختشوی
دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن
جواب سربالا-جواب منفی-جواب طفره آمیز

رسوخ کردن-در دل اثر کردن-رخنه و نفوذ کردن

زیر شلواری-زیر جامه

پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

از دست دادن(گم کردن)

 

رک حرف زدن-بدون پروا و ملاحظه حرف زدن-صریح و روشن سخن گفتن

آفتابِ پس دیوار-شامگاه

بالای منبر رفتن پشت سر کسی-از کسی غیبت کردن-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن

جَر-پیچ و خم راه
بد لعاب-بد گوشت-بد خلق
آفتاب به آفتاب(هر روز)

خوش صحبت-شیرین زبان-خوش کلام
پارتی بازی-حزب بازی-انجام کار از طریق سفارش و توصیه

زَوال-مست مست-لول

جمال کسی را عشق است-کسی را دوست داشتن-دیدار کسی را به فال نیک گرفتن
جِر-اوقات تلخی-لج

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

خیس کرده-تر کرده-در آب قرار داده

زدن به صحرای کربلا-مطلبی را به صورت اشاره و کنایه گفتن-روال سخن را به موضوع خاصی برگرداندن

خشت انداختن-لاف زدن-گزافه گفتن

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

بنگی-معتاد به حشیش

 
رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

 

خندق بلا-شکم

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

 

جان به جان آفرین تسلیم کردن-مردن-درگذشتن

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

دماغ سوختگی-خجالت زدگی-ناکامی

از بن ناخن(ذخیره، بندگی، اطاعت)

دست تنها-بی یار-تنها

 

 

داریه نم کن-کسی که پوست داریه را نم می زند تا نیکو بنوازد-چاپلوس

تخت پایی-صاف بودن کف پا
دور و بر-اطراف-پیرامون

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان

بسیار دلواپس و نگران بودن

از تو چه پنهان-راستش را بخواهی

خط انداختن-خراش به جا گذاشتن
دست نماز-وضو

پایین ریختن دل-به شدت ترسیدن-زهره ترک شدن

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

 
 

تنوری-پخته شده در تنور

جوش خوردن زخم-به هم آمدن سر زخم و پوست نو آوردن

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن

تَق-صدای برخورد دو چیز به یکدیگر

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

پاتیل کسی در رفتن-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

رو به راه کردن-آماده و مهیا کردن

چَپَری بی-درنگ-به سرعت

بساز و بفروش-ساختن خانه ی بدون استحکام به قصد فروش
در جا زدن-پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن-ترقی نکردن

آشغالی-سپور

از حال رفتن-بی‌حال شدن-غش کردن
زیر سبیل کسی را چرب کردن-رشوه دادن به کسی

آسمان تا زمین(تفاوت بسیار)

پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات

خاکشیر یخ مال-خاکشیر که با یخ سایند تا حوب سرد شود و به بیمار دهند تا اسهالش قطع شود

ته ریش-ریش اندک

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن
 

اخت شدن با کسی-مانوس شدن با کسی

خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن
خرج-هزینه-پول مصرف روزانه ی خانواده

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان
دهن کسی را سرویس کردن-کسی را خونین و مالین کردن-به حساب کسی رسیدن

پیش رس-زود رس

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

خورده برده-ملاخظه و پروا

آدم شش‌درچهار(شخص کوچک اندام و ریزنقش)
ز ِله-ستوه-عجز

رنگ نداشتن حنای کسی-اعتباری نداشتن حرف یا عمل کسی
ژله-لرزانک

 

آنجا رفتن که عرب نی انداخت(به جایی دور و بی‌بازگشت رفتن)

 

چِککی-فوری-به سرعت

 

باد کردن-به خود بالیدن-مغرور شدن

خوراک-مصرف یک دوره ی معین

استکانی زدن(می‌خوارگی اندکی کردن)

 
چرک کردن-عفونت کردن زخم

راست شدن مو بر تن-سخت ترسیدن-وحشت کردن

پساب-آبی که پیش از این در آن چیزی خیسانده یا جوشانده باشند
آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن(حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن)

تخته زدن-پنبه زدن

 

راست و حسینی-رو راست-بی شیله پیله

رستم در حمام-درشت اندام و پهلوان نما

پَلِه-پول

 

چند منه ؟-به شوخی به کسی که دیر می آید و زود می رود می گویند: آمدی بگی چند منه ؟

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

بالا انداختن-نوشیدن مشروبات الکلی

حلال زادگی-حلال زاده بودن-درست کردار بودن

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

خانه شاگرد-پسربچه ی خدمت گزار در خانه

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن
حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن
چوغ-چوب

 

به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی
خوش منظره-خوش نما-زیبا

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

زیپو کسی را زدن-از کار برکنار کردن-معزول کردن
تا خوردن-کج شدن-خم شدن-انحنا برداشتن

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد
تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن
آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)
چته ؟-تو را چه می شود ؟

زیر دریایی-کشتی جنگی که می تواند در زیر آب حرکت کند

به دست و پا افتادن-به تلاش و تقلای زیاد افتادن

آدم استخوان‌دار-کسی که اراده و پشتکار دارد
خبرکش-سخن چین

جغ جغ-صدای به هم خوردن چند چیز-صدای همهمه

ارباب حجت(اهل منطق)

بی وقت-نابهنگام-بی موقع

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

آدم‌قحطی-کمیابی آدم های کارآمد

آش پشت پا-آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند
زنده بیوه-زنی که شوهرش بدون آن که او را طلاق داده باشد-او را ترک کرده است

تلَکه-پول یا چیزی که با فریب و چاپلوسی از کسی بگیرند

زحمت کشیدن-کار کردن

آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)

از روی معده حرف زدن(بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن)

حضوری-رو در رو

چوروک افتادن-چین پیداکردن چیزی

جور در آمدن-نگا. جور آمدن

الدرم بلدرم کردن-بد و بیراه گفتن-ناسزا گفتن

از زیر بته عمل آمدن-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

تر و فرز-چست و چابک

 

دو به هم اندازی-فتنه انگیزی-سخن چینی

به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن

بد خط-کسی که ناخوانا می نویسد

پیشت-آوازی برای راندن گربه

پیشکار-رییس دارایی شهر یا استان

آبِ خشک-آب بسته
به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست

چوروک افتادن-چین پیداکردن چیزی

چهره شدن-مورد توجه قرار گرفتن-گل کردن

 

 
اشکنک سرشکنک داشتن(با خطر همراه بودن)

دندان تیز کردن-طمع کردن

اگر و مگر کردن(شرط و بهانه آوردن)
حرف‌های بی‌ربط و صد تا یک قاز

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

باد کردن-به خود بالیدن-مغرور شدن

روی داریه ریختن-رسوا و بی آبرو کردن-برملا کردن-آشکار کردن

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن
بُراق-خشمگین-عصبانی
اسم درگوشی-نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است

خیر ندیده-نفرینی است به معنی امیدوارم خیر نبیند

زنجیر زن-کسی که در ماه محرم به پشت خود زنجیر می زند

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

تپق زدن-بیرون شدن بی اراده ی کلمه از زبان-چیزی جز مقصود گفتن

تازه نفس-دارای نیروی مصرف نشده
دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران
دری وری گفتن-سخنان نامربوط گفتن-چرند و پرند گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

زبان پس قفا-نوعی گل است

روغن داغ-روغن گداخته
 

دو به دو-دو تا دو تا

پر به پر کسی دادن- بال به بال کسی دادن

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

از پشت خنجر زدن(به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن)

چیز-آلت تناسلی

این دست و آن دست کردن-وقت تلف کردن-وقت کشتن-به عقب انداختن

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

خواب به سر شدن-نگا. خواب به خواب شدن

جیب کسی را زدن-محتوای جیب کسی را ربودن

 

زدن زیر آواز-بی مقدمه به خواندن پرداختن

آفتاب‌رو(جایی که آفتاب بر آن بتابد)
دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم
پنبه از گوش در آوردن-از غفلت در آمدن-هوشیار شدن

 

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

دماغ را بالا کشیدن-اظهار نارضایتی کردن

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

دلخوری-گله-شکایت-اوقات تلخی

دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن

تمام و کمال-کامل-به تمامی

پا پیش-گذاشتن پیشقدم شدن-آستین بالا زدن

از لجِ-از سر لجاجت-از روی خشم
خط دادن-سرمشق دادن-فکر کسی را هدایت کردن

آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

تخم شر-مردم آزار- شرور

پا به پا شدن-تردید داشتن

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

 

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

دان دان بیرون زدن-ظاهر شدن دانه ها بر پوست

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

 

دست بردار نبودن-پافشاری کردن-رها نکردن

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها

 

 

اتوکشیده(با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب)

اُزگل(بی‌سروپا، کم شعور و بی‌شخصیت)

تخت پایی-صاف بودن کف پا
چموش-سرکش-یکدنده

آبِ خشک-آب بسته

رو داشتن-گستاخ و وقیح بودن

چرکمُرد-پر چرک و کثیف

تنبان فاطی- برای فاطی تنبان نشدن

جوشی شدن-عصبانی شدن

اوراق-قراضه-اسقاط-ازکارافتاده

آغ و داغ-سخت مشتاق و شیفته

راست و حسینی-رو راست-بی شیله پیله

ابریشم(زن نوازنده، مطرب)

اما-اشکال‌تراشی-ایجاد شبهه

آب حیات-عشق و محبت-دهان معشوق

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

زَوال-مست مست-لول

دو پولی-کالای بی ارزش

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

راحتی-دمپایی

انگشت بر چشم نهادن-پذیرفتن-مسلم دانستن

خورد دادن-درخیاطی کم کم قسمت اضافی را از بین بردن-به زور به کسی خوراندن

زدن به چاک-در رفتن-جیم شدن

دلمه شدن-بسته شدن
چند منه ؟-به شوخی به کسی که دیر می آید و زود می رود می گویند: آمدی بگی چند منه ؟

چاق کردن غلیان-آماده کردن غلیان برای کشیدن

 
از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن

داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن
چُل کلید-جام درویشان

با اشتها-متمایل به غذا
از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن

دست به کار شدن-آغاز به کار کردن

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم

چس خور-آدم خسیس-بخیل

جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن

پدر کسی در آمدن-بسیار اذیت شدن-دخل کسی آمدن

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم
خونسرد-آرام-بی خیال

چهار چوب-محدوده-قاب

اسم شب-کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب

خاک برداری-بردن خاک های اضافی برای آماده کردن زمین ساختمان
برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها
بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن

به تور زدن- به تور انداختن

چشم به روشنایی افتادن-سودی را در جایی گمان کردن و به آن طمع کردن

به تخته زدن-در مقام تعریف و چشم نخوردن کسی بکار می برند
دوشیدن-به ناحق و فریب از کسی پولی گرفتن

جوجه خروس-جوان تازه به دوران رسیده

پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن
دل قرصی دادن-اطمینان خاطر دادن
از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

رنگ شدن-گول خوردن

 

چراغ روشن کردن-ارزان کردن جنس

انگشت به دهان-حیرت‌زده-سرگشته
 

دود ِ کلفت-دود مواد مخدر

اتیکت-برچسب-آداب و رسوم-قاعده

تکه ی کسی بودن-مناسب کسی بودن

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

به صرافت افتادن-به فکر انجام کاری افتادن

خدا قوت-خدا قوت بدهد-خسته نباشی
آبِ آب-آبکی-بی‌مایه-بیرنگ

بنده زاده-پسر من

از خنده روده بر شدن(از شدت خنده بی‌حال شدن)
تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند

تق و پوق-سر و صدا-بگیر و ببند

 
جوشی-تند مزاج-زود خشم-عصبانی

از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است

حیوونی-نگا. حیوانکی

جور شدن-اخت شدن-انس گرفتن-هماهنگ شدن

آش آلو شدن(خجالت‌زده شدن، سکه‌ی یک‌پول شدن، کنفت شدن)

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

آدم نچسب-کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند

از تو چه پنهان(راستش را بخواهی)

ترکه-آدم باریک و بلند

تیر در کردن-تیراندازی کردن

الانه(همین حالا، هم اکنون)

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

 

راستی راستی-حقیقتن-واقعن

از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

اوت بودن(بی‌خبر بودن، از مرحله پرت بودن)

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

اتیکت(برچسب، آداب و رسوم، قاعده)

به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

اما توی کار آوردن(شک و تردید درست کردن، اشکال‌تراشی کردن)

توی دل کسی خالی شدن-ترسیدن-ناامید شدن

بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

از شیر مادر حلال‌تر-چیزی که در تعلق آن به کسی تردیدی نیست

با خدا-خداشناس-مومن

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

ارباب حجت(اهل منطق)

از پس چیزی (کسی) بر آمدن(توان انجام کاری را داشتن، توان هماوردی با کسی را داشتن)

جَخ-تازه-هنوز-فوقش

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

دو رو-لباسی که از هر دو طرف می توان آن را پوشید-آدم غیر صمیمی و فرصت طلب

زرت-صدای باد در کردن یا شیشکی

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن

باک کسی نبودن-اهمیتی ندادن-اعتنایی نداشتن

 

پا بر چین رفتن-آهسته و آرام با نوک پا رفتن

دیوار کوتاه-کنایه از زبونی و ناتوانی

بیرون رفتن-به توالت رفتن

آفتاب‌نشین کردن کسی-کسی را از هستی ساقط کردن-خانه‌خراب کردن

زخمه-ضربه ای که برای نواختن به تار می زنند.

بستن خود به کسی-خود را به کسی منتسب کردن

بد گل-زشت-بد ترکیب
بی اُرس و پرس-بی مقدمه

جِرم-ته نشست هر چیز-آن چه از دود چسبنده بماند
باز شدن نیش کسی-تبسم کردن از روی خوشحالی و خوشوقتی

 

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن