منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 154

چیزی را به کسی زهرمار کردن-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

تاب دادن-سرخ کردن در روغن-پیچیدن-خم کردن

از نفس افتادن(بسیار خسته و مانده شدن)

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

پاگیر کسی شدن-ناخواسته رنجی به کسی رسیدن

الانه(همین حالا، هم اکنون)

 
تق و لق-بی رونق-کاسد-بی مشتری

زیر غربالی-دانه هایی که به مرغ و پرنده می دهند

آخش درآمدن(از درد نالیدن)

دخیل-پناه برده-توسل جسته به
بی خیالش-نگران نباش-اهمیت نده

جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض

بَزک-آرایش-چسان فسان

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن

پاسور زدن-پاسور بازی کردن

چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

 

این سفر-این بار

در ثانی-ثانیا-دوم

در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد

دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن

آرد خود را بیختن و الک را آویختن-کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی
بازیگوشی کردن-بازی دوست بودن-سبکی کردن-شوخ بودن
آتشِ بسته(طلا)

خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت
زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن
آب خنک خوردن-به زندان افتادن
جانماز آب کشیدن-تظاهر به پرهیزکاری کردن-خود را بی گناه وانمودن
تبدیل به احسن کردن-چیزی را با چیز بهتری عوض کردن

تازه-اکنون-پس از این همه حرف

جزیی فروش-کسی که که کالا را در اندازه های کوچک می فروشد

آفتاب روی پشت بام جمع کردن(کاملا تنگدست بودن)

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

به عرب و عجمی بند نبودن-هیچ پشت و پناهی نداشتن

 
آهنگ ریپ‌دار-آهنگی که یک ضرب آن کم باشد

تخت و تبار-خوب و رو به راه

اوراق(قراضه، اسقاط، ازکارافتاده)

رقصاندن بز-هر دم بهانه گرفتن
دست به چیزی شدن-بی درنگ آن چیز را برداشتن-آماده ی استفاده از آن چیز شدن

چرب کردن-روغن یا کرم مالیدن

باد به پشت کسی خوردن-بر اثر بیکاری تنبل و تن پرور شدن

ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن

بی بخار-بی خاصیت-بی عرضه-ناتوان

امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)

خاتون پنجره-بازیچه ای که کودکان با پنج چوب می سازند

خدیجه خبرکش-خبر چین و دو به هم زن
انگشت به دهان نهادن-متحیر ماندن

جیب کنی-اخاذی-به خرج انداختن دیگران

اختر شمردن-شب‌بیداری

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

اجاق(دودمان)

چل زن-زن کوتاه قد

دم-هنگام

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن
از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

پول بالای چیزی دادن-پول دادن و چیزی را خریدن
بار و بنه-وسایل سفر
بار کسی نبودن-شعور و آگاهی نداشتن

چماق دار-زور گو-کسی که با زور مقصود خود را به دیگری تحمیل کند

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

خواب به سر شدن-نگا. خواب به خواب شدن

حوصله ی سر خاراندن نداشتن-گرفتاری و کار زیاد داشتن

 

پیش کردن در-بستن در

خوش ریخت-دارای هیکل برازنده

زندگی-مال-وسایل کار و خانه
از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

رگ خواب کسی را به دست آوردن-نقطه ضعف کسی را پیدا کردن-کسی را تابع خود کردن

 

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن
حمامی-گرمابه دار

بد اخم-عبوس و ترشرو

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

خوشگل-دل پذیر-تو دل برو-زیبا

بغل پر کن-دختر یا زن چاق

حلال واری-نگا. خلال وار

از سر نو(دوباره)

ُک-ت منقار مرغ-تیزی سر چیزی

اهل نشست-تارک دنیا-گوشه‌نشین

جوشی کردن خود-خود را عصبانی کردن
روی شکم سیری-بدون تعهد-از سر بی خیالی
جِر جِر کردن-چیزی را پاره پاره و ریز کردن-مانند کاغذ و پارچه
روی چشم-اطاعت می شود !

زیر گرفتن-زیر کردن

آفتابه خرج لحیم-بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن

استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ

 
دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

زیر شلواری-زیر جامه
پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات
تنبان درآر-بی حیا-دریده

 

خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل
اطفال باغ-گل‌های تازه

آتش‌بیار معرکه-فتنه‌انگیز میان دو دشمن

ترشی انداختن-ترشی درست کردن-بی استفاده گذاشتن و به کسی ندادن چیزی

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

خورش دل ضعفه داشتن-هیچ گونه خوردنی نداشتن

چرکمرد شدن-آن قدر چرک که با شستن هم چرک نرود

دم موشی-هر چیز باریک و دراز

برآورد-تخمین

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

پنج تن آل عبا- پنج تن

چوب خوردن-تنبیه شدن

از جا پریدن-یکه خوردن-عصبی شدن

خیابان گز کردن-ول گشتن

بارک الله-آفرین خدا بر تو باد-آفرین

تا کردن-دو یا جند لا کردن-رفتار کردن

چرب و چیلی-پر چربی-پر روغن

از صدقۀ سرِ-از عنایت و لطفِ

پس دادن درس-پاسخ دادن به پرسش های درسی
خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن

چهار دستی-فراوانی

حرف پراندن-بدون اندیشیدن چیزی گفتن

 

پیچ خوردن-در خلاف جهت-حرکت کردن-پیچانده شدن استخوان

آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

 

زبان تر کردن-سخن گفتن

چرخ خوردن-به دور خود چرخیدن

جنس کسی خرده شیشه برداشتن-آب زیر کاه بودن-حقه باز بودن

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

 

باطله-چیزی که ارزش خود را از دست داده است

چوب حراج چیزی را زدن-در برابر تاراج و غارت قرار دادن

بد هوا-کسی که به خیال های بلند تر از حد و حق خود افتاده باشد

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

به کسی رو دست زدن-به کسی حقه زدن-کسی را فریب دادن

دَم باریک-نوعی انبردست که نوک آن باریک و دراز است

چرک گرفتن-کثیف شدن-پاک کردن چرک

پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن

تنبل خان-تن پرور

بجایی رسیدن-به مقصود رسیدن-مقام یافتن

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن
خشخاشی-نان خشخاش زده

 

پیشنهاد دادن-طرح کردن چیزی

ذات کسی خراب بودن-بد اصل و نسب بودن-اصالت نداشتن-بد جنس بودن

آواز دادن(خواستن)

ریم رام-رام رام-اسم صوت برای بیان آوای ساز و نوای موسیقی

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

آینه‌ی بخت-آینه‌ای که داماد همراه شمعدان برای عروس می‌فرستد

بار کسی کردن-دشنام دادن-بد و بیراه گفتن- کلفت بار کسی کردن

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

پر نفس-پر چانه-پر حرف-کسی که در دویدن نفسش دیر تنگ شود

آپارتی-زن بی‌حیا و بدزبان-سلیطه-پاچه‌ورمالیده

روی چوب کردن کسی-کسی را برای کاری تحریک کردن

دعوت حق را لبیک گفتن-مردن

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد
خوش قد و بالا-خوش اندام-بلند بالا

چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

دیوار را یک طرفه کاه گل کردن-یک طرفه قضاوت کردن
بی صفت-بی بهره از صفات خوب انسانی

 
اَل اَمان(زینهار، پناه بر خدا)

چوب رخت-چوبی افقی که جامه را بر آن می آویزند

تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن

بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است

با خدا-خداشناس-مومن

راه بلد-راهنما-آن که راه را خوب می شناسد

 

چنبره زدن-حلقه زدن

زنندگی-زشتی-نفرت انگیزی

پیر کسی در آمدن-سخت اذیت شدن- پدر کسی در آمدن

تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

دود چراغ-کشیدن شیره

آش دهن‌سوز(هر چیز مطلوب و پسندیده)

خوش منظره-خوش نما-زیبا

چراغ پا-حالتی که اسب دو دست خود را بلند کند و راست بایستد

 

جای پا-اثر-نشانه-رد

خدیجه خبرکش-خبر چین و دو به هم زن

از نان خوردن افتادن-نان کسی آجر شدن

از دور دستی برآتش داشتن-آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن

بازداشتی-زندانی موقت

پاشنه ی دهان را کشیدن-دشنام فراوان دادن

خیز گرفتن-آماده ی حمله شدن-در نظر گرفتن مسافتی برای اطمینان از رسیدن به مقصد

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

 
تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

دور اندیشی-پایان نگری-عاقبت اندیشی

خانه یکی-صمیمی و یکدل

پچ پچ-نجوا-حرف زیر گوشی

حوصله داشتن-حال مساعد داشتن-تحمل داشتن

روی شاخ بودن-مسلم بودن-قطعی بودن

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن

تخت-آسوده-رضایت بخش-صاف و هموار

مال دنیا

برچسب زدن-تهمت زدن
از جایی آب خوردن(ناشی از چیزی بودن)

افسار کسی را شل کردن-به کسی آزادی کمی دادن

خودخوری-حالت خودخور

خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

دل و قلوه-احشای گاو و گوسفند
آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند
 

تعطیلی-روز تعطیل-زمان دست کشیدن از کار

 

 

بارک الله-آفرین خدا بر تو باد-آفرین

 
پا واکردن-به راه افتادن بچه
دُم به دست دادن-بهانه به دست دادن-خود را گیر انداختن

خوش سر و زبان-خوش سخن-شیرین گفتار-حراف

دیوان بلخ-جای بی انصافی و ستم رانی
از بن گوش(کمال بندگی و خدمتکاری)

 
اُتُل-شکم-اتوموبیل

بازداشتن-منع کردن-مانع شدن

این پهلو آن پهلو شدن-این دنده آن دنده شدن-غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر

تاشو-آن چه روی هم تا و جمع شود

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند

زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

رو شدن-آشکار شدن-فاش شدن

خورده برده-ملاخظه و پروا

جا دار-وسیع-فراخ

اسباب‌چینی-دسیسه‌چینی-توطئه‌چینی

 
این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست(از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد)

ارباب حجت(اهل منطق)

 

چوروکیدن-چوروک خوردن-چین برداشتن

 

خراب شدن-از کار افتادن-منحرف

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن
پیل پیلی رفتن- پیلی پیلی خوردن

 

اطفال باغ-گل‌های تازه

خیز برداشتن-جستن-آماده ی حمله شدن

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک

بند آوردن-متوقف کردن

به سر دویدن- با سر رفتن

 

بیا بیا- برو برو

تند نویسی-سریع نویسی
دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده
تریاک مال-کسی که تریاک را برای فروش لوله می کند
در گرفتن-آغاز شدن-گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه
بخت-شانس-اقبال-شوهر

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

زلم زیمبو-لوازم بی مصرف و بی ارزش
پا در رکاب-حاضر و آماده

جای سوزن انداختن نبودن-پر بودن-بسیار شلوغ بودن
از آب درآوردن(عمل آوردن، انجام دادن)

 

زر ورق-کاغذ نازک و شفاف و زنگی

بار گذاشتن-نهادن ظرف غذا بر اجاق برای پخته شدن

انکر منکر-بسیار زشت و بدترکیب

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

آدم دیرجوش(کسی که به سختی با دیگران انس می‌گیرد)

 

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

رقاص خانه-دشنام گونه ای برای برخی جاها-جاهای بی حساب و کتاب و شلوغ و پلوغ

چاک خوردن-شکافته شدن-پاره شدن

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

خفه خون-خفقان

بند و بست-ساخت و پاخت-توطئه

پلاس-اثاث مختصر منزل

حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند
خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

چته ؟-تو را چه می شود ؟

زُل زُل-نگاه کردن زل زدن

بار شیشه-بار شکستنی-کودک در شکم مادر

دول-آلت مردی به زبان کودکان

آفتاب به آفتاب(هر روز)

اداره بازی-پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری
آقبانو(نوعی پارچه‌ی نخی نازک)

دُم کلفت-پول دار-مقتدر

آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده

زو کشیدن-اصطلاحی از بازی الک دولک که بازنده باید بدون تازه کردن نفس یدود

خوش آب و رنگ-سرخ و سفید چهره-زیبا و ملیح

دیزی پشت سر کسی بر زمین زدن-بی اعتنایی کردن به قهر کردن و رفتن کسی

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

بد ذات-بد نهاد-بد گوهر-بد جنس-خبیث

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد

خنج انداختن-پنجول انداختن-خراشیدن پوست دیگری با ناخن
 

جادو و جنبل-دعاهایی که برای قضای حاجات یا دفع بیماری و از این قبیل می خوانند
آب شدن قند توی دل-لذت بسیار بردن

آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

تعلیمی-عصای کوچک
آش پشت پا-آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند

رد کسی را گرفتن-از روی جای پا یا آثار دیگر کسی را دنبال کردن

آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)