برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 225

پیشت-آوازی برای راندن گربه
جوشی کردن خود-خود را عصبانی کردن

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

چشم کسی راه کشیدن-خیره ماندن به جایی و پلک نزدن

دولابچه-کمد کوچک

چینی بند-چینی بند زن

 

دل گُنده-سهل انگار

پیش تختی-پله مانندی برای رفتن به روی تخت مرتفع

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

آش نذری(آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند)

الابختکی-اتفاقی-تصادفی

حمله کردن-یورش بردن

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص

آتو(بهانه، دستاویز، نقطه‌ضعف)

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

چول-بیابان
بی دست و پا-بی عرضه-پخمه

ریغماسی-ضعیف و مردنی-مریض و کم مقاومت

آفتاب از مغرب درآمدن-روز قیامت-رویدادی شگرف پیش آمدن

دود دادن-ضد عفونی کردن-گذاشتن گوشت و ماهی در معرض دود غلیظ برای فساد ناپذیر کردن آن

چس نفسی-پر حرفی-روده درازی

چهار خانه-شطرنجی-خشت خشتی

پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن

 
رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

زیر پای کسی را خالی کردن-زیر پای کسی را جارو کردن

جاکش-پا انداز-دلال محبت

اشتر گربه(چیزهای نامتناسب با هم)

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

 

دست و بال-دور و بر-اطراف

دو سره بار کردن-از دو جا سود بردن-دو لپی خوردن
پیش کردن گربه-راندن گربه

زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار
خوش خیال-آن که به دل بد راه نمی دهد-بی خیال

چوچول باز-دغل-بی حیا

 
چیزی را در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و اعتبار اعلام کردن چیزی

چشم خوردن-نظر خوردن

 
اوف شدن((به زبان کودکان) زخم شدن، درد داشتن)

باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

دماغ چاقی-احوال پرسی

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

به رگ غیرت کسی بر خوردن-سخن یا عملی بر کسی ناگوار آمدن

رسانه-وسیله ی ارتباطی

زدن زیر آواز-بی مقدمه به خواندن پرداختن

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)
 

چشمم روشن-از تو انتظار نداشتم

چیز فهم-عاقل و فهمیده

 

پا افتادن-اتفاق افتادن-پیش آمدن

در باغ سبز نشان دادن-وعده های فریبنده دادن-امید واهی برای کسی ایجاد کردن

خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن
چوب خط زدن-نشانه نهادن بر چوب خط

تا برداشتن-تا شدن-خم شدن

تو دهن کسی زدن-با سخنی درشت به کسی پاسخ دادن

 
چشم زهره-ترس
خاکشیر نبات-دوستی و رابطه ی نزدیک-سوابق آشنایی

آب را گل آلود کردن(برای سود خود کارها را به هم زدن)

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی
تخت قاپو کردن-چادر نشینان را در جایی ساکن کردن

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

جامهر گذاشتن-مهری که به نشانه ی مشغول بودن در جایی بگذارند
خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

خیابان گردی-بی کاری-ولگردی

پشت سر کسی حرف زدن-در غیاب کسی از او بد گفتن

جرواجر کردن-پاره پاره کردن

توالت کردن-آرایش کردن

خجالت دادن-کسی را شرمسار کردن

خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است
چتوَل-یک چهارم
از سر باز کردن(دور کردن، رفع مزاحمت کردن)

پیش فروش کردن-پیش از آماده کردن کالا آن را فروختن

خل بازی درآوردن-مثل دیوانه ها رفتار کردن
رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام
جواب کردن-به کار کسی پایان دادن-از کار اخراج کردن

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن

رو شدن-آشکار شدن-فاش شدن

 
زیر پای کسی را جارو کردن-سبب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن
پیسی-بد رفتاری-آزار

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

زیر غلیانی-ناشتایی-غذای صیح-چارپایه ای که زیر غلیان می گذارند

از جلوی کسی در آمدن-در برابر کسی مقاومت کردن

تپق-گرفتگی زبان

 
دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم
آش شله‌قلمکار-بی‌نظم و قاعده

درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز

پر کردن کسی-کسی را تحریک کردن

دق-غصه و ناراحتی-نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد

چشم گرم کردن-چرت زدن-اندکی خوابیدن

برای کسی لقمه گرفتن-برای کسی کار پر دردسری تدارک دیدن-کسی را بد معرفی کردن
دله-ظرف حلبی

از دست دادن-گم کردن

ختنه سوران-جشنی که به هنگام ختنه کردن نوزاد پسر بر پا می کنند

آشوب شدن دل-دچار تهوع شدن

چین-یک بار درو-بک بار چیدن

بلا گردان-چیزی یا کسی که جلوی آسیب و زیان را می گیرد

باب شدن-معمول و رایج شدن

 

 

 

تک و توک-به ندرت-کمی

چنگک شدن-چنگ شدن

زرده ی کسی نبستن-موفق نشدن در کار-بی ثمر ماندن کوشش کسی

زائو-زنی که زاییده و در بستر است

دستِ دلبر-گران قدر-عزیز

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن(به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن)

 

 

بی سکه کردن-بی ارزش کردن-بی اعتبار کردن

ریپال کسی را در آوردن-پدر کسی را در آوردن

بد زبان- بد دهن

دست خوش !-آفرین

دست کسی را بند کردن-به کاری گماشتن

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

خوشی زیر دل کسی زدن-به بخت خود پشت کردن-موقعیت خوب را با ندانم کاری از دست دادن

از خر افتادن(نابود شدن، مردن)
چشم ورقلمبیده-چشم بیرون زده

باد به آستین کسی کردن-کسی را به کاری تحریک کردن

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

عینک ذره بینی بسیار قوی

 

دست دادن-پیش آمدن
زهرمار سلطان-ترش رو-اخمو

از تیپ کسی بودن

 

تق و توق-سر و صدای کار یا حرکت
خاله رورو-زنی که به علت چاقی یا آبستنی به زحمت راه می رود
بنا گذاشتن-قرار گذاشتن

آوار شدن سر کسی(بی‌خبر نزد کسی در آمدن)

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن
بابا غوری-نابینا-کور

دامنگیر کسی شدن چیزی-گرفتار شدن کسی به چیزی

اله و بله(چنین و چنان)
داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

پیچ و مهره ی کاری در دست کسی بودن-کاری تنها از عهده ی او بر آمدن

زبون-حقیر-توسری خور

چپ دادن-رد کردن

خود را جستن-جست و جو در لباس خود برای یافتن و کشتن حشرات موذی مانند شپش
از پس چیزی (کسی) بر آمدن(توان انجام کاری را داشتن، توان هماوردی با کسی را داشتن)
هرماری-ز خوردنی یا نوشیدنی تلخ-کار سخت و دشوار

از دست دادن(گم کردن)

زنگ-زمان آموزش درس یا فاصله ی میان دو درس در مدرسه

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی

آب شدن قند توی دل(لذت بسیار بردن)
دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم

ته دار-پایه دار

جگر گوشه-فرزند

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

تپه ماهور-زمین ناهموار

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

از خر شیطان پایین آمدن(از لجاجت دست برداشتن، از تصمیم نادرستی منصرف شدن)

 

 
اطفال باغ-گل‌های تازه

تو آستین بودن-حاضر و آماده بودن-آماده داشتن

بِر و بِر-زُل-نگاه یکریز
ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

از کیسه خوردن(از جیب خوردن)

خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع
بازداشتگاه-زندان موقت

پای کسی حساب کردن-به حساب کسی گذاشتن

 

پیه سوز- پی سوز

بید خورده-کهنه و فرسوده

پَلِه-پول

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

دود شدن و به هوا رفتن-گم و ناپدید شدن-آب شدن و به زمین فرو رفتن-محو و نابود شدن

پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن

رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

جیز کردن-سوراندن به زبان کودکان

دک و دهن-دک و پوز

ترکه مرکه-زن لاغر و خوش اندام

دو شاخ-دارای دو شقه

چپ چپ به کسی نگاه کردن-با اوقات تلخی-بدبینی یا اعتراض به کسی نگاه کردن

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

به حساب کسی رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

آستین از دهان برداشتن(خندیدن)

چال افتادن-گود شدن

 

از خاک برداشتن-کسی را نواختن و به جایی رساندن

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

دزد زده-سرقت شده

پنج تن آل عبا- پنج تن

خانه نشین شدن-از کار بی کار شدن-معزول شدن

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن
دریدگی-وقاحت-بی شرمی-پر رویی

خوش رو-زیبا-خندان

 

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

خرده فرمایش داشتن-دستورهای بی جا دادن

رکاب دادن-راهی جایی شدن

بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن

بچه افتادن-سقط شدن جنین

آکَل-آقای کربلایی
جیب کنی-اخاذی-به خرج انداختن دیگران
چشم زدن-چشم زخم زدن-ترسیدن

جوش خوردن زخم-به هم آمدن سر زخم و پوست نو آوردن

 

حواس نداشتن-گیج و منگ بودن-حواس پرت بودن

روز پنجاه هزار سال-روز قیامت

خنک کردن-سرد کردن
صدایی برای نهیب زدن و راندن سگ

خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد

خدا به دور-پناه بر خدا

پا به ماه-آبستنی که در ماه آخر خود است

حبه ی انگور-دانه ی انگور

 

چوب را از پهنا پرتاب کردن-ناشیانه عمل کردن

داماد-مرد تازه زن گرفته
زه کشیدن-سخت شدن زخم-کشیدن عضله ها
خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

بساز و بفروش-ساختن خانه ی بدون استحکام به قصد فروش

 

زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

بی نور-بی عرضه-بی مصرف-کسی که به دوستان کمکی نکند

چاپ خوردن-به چاپ رسیدن

زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن
بند دل پاره شدن-بسیار ترسیدن-به وحشت افتادن

دم کار گرفتن-به کار واداشتن
تن خواه گردان-پول نقدی که در موقع لزوم خرج هرینه های فوری می شود

این در و آن در زدن(برای انجام کاری کوشش بسیار کردن)

چشم گود شدن-لاغر شدن

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو
دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)
زر زر کردن-غر زدن-گریه کردن شدید

زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

به له له افتادن-از شدت تشنگی مانند سگ زبان خود را از دهان خارج ساختن

بازار پسند-مورد پسند خریدار و فروشنده-قابل فروش

چشم به روشنایی افتادن-سودی را در جایی گمان کردن و به آن طمع کردن

 

چوب خط زدن-نشانه نهادن بر چوب خط

تنگ هم-چسبیده به هم

 
آتش‌بیار معرکه(فتنه‌انگیز میان دو دشمن)

زیگزاک-خط شکسته-کنگره دار

از دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

اما(اشکال‌تراشی، ایجاد شبهه)

زرد کردن-بسیار ترسیدن-از ترس وادادن-کاری را خراب کردن

افتادن توی هچل-گرفتار دردسر و ناراحتی شدن

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

 

 

بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

از قلم انداختن(از یاد بردن، مورد بی‌توجهی قرار دادن)

تک پَر-نوعی حرکت در ورزش باستانی

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

حال نداشتن-مریض بودن-بی حال بودن

 

خون دیدن زن-عادت ماهانه شدن زن
تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن
پُخت-هر نوبت از پختن

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

پا منبری کردن-دنبال حرف کسی را گرفتن-درباره ی سخن کسی توضیح دادن

پر زور بودن سمبه-زیاد بودن فشار

خایه-بیضه-جرات

اسباب زحمت(کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود)

آب شدن و به زمین فرو رفتن(دود شدن و به آسمان رفتن)

 

زور-اجبار-الزام

ریز ریز کردن-کاملن خرد و کوچک کردن
بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

 

آب در چشم نداشتن(شرم و حیا نداشتن)
استخوان‌دار-محکم-بااراده
پشتک-پرش از پشت

در آوردن پول-برای به دست آوردن پول و درآمد کوشیدن

به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست

جان کلام-اصل مطلب

سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

بساط در آوردن-الم شنگه راه انداختن-رسوایی به بار آوردن
در دار-دارای سرپوش

 

به گوزی بند بودن-سست و ناپایدار بودن

 
زیر انداز-پارچه ای که زیر پای کسی یا زیر چیزی گسترانند