کامل ترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری مردم ایران قسمت دهم

 

 

دست تنها-بی یار-تنها

چاخان-دروغ-دروغگو-چرب زبان
پخش-پراکنده

دستبوس-زیارت-دیدار-شزفیابی

دهنی کردن-آب دهان زدن به غذا یا چیزی

چغل خوری-سخن چینی

چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

آت و آشغال-وسایل کهنه و بی‌مصرف

دست و بال کسی تنگ بودن-تنگدست بودن-فقیر بودن

اما(اشکال‌تراشی، ایجاد شبهه)

برداشتن-قبول کردن-اختیار کردن

آفتاب‌نشین کردن کسی-کسی را از هستی ساقط کردن-خانه‌خراب کردن

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

رقصیدن کلاه کسی در هوا-بسیار شادی کردن-کلاه خود را به آسمان انداختن

زبان آدم سر کسی نشدن-به حرف منطقی تن ندادن و آن را نپذیرفتن

زیر لب خندیدن-تبسم کردن

چرخی-کبوتری که در آسمان معلق می زند-کسی که روی چرخ و گاری چیزی می فروشد

اَکه ننه-آدم آب‌زیرکاه

دست پاک-درستکار

استخوان لای زخم گذاشتن(بلاتکلیف گذاشتن، کاری را کش دادن)

 

 
دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

دسته کلید-مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند

زر اومدی قرمه سبزی-سخنی توهین آمیز برای کسی که به قهر می رود یا تهدید به رفتن می کند
توی گوش کسی گذاشتن-به کسی سیلی زدن

خر با تشدید-بسیار احمق-الاغ تمام عیار

چار زانو نشستن-نوعی نشستن به طوری که زانوها در راست و چپ و پای راست زیر زانوی چپ و پای چپ زیر زانوی راست قرار گیرد-نهایت ادب و نزاکت

 
در گوش کسی یاسین خواندن-اندرز بی هوده دادن-نصیحت کردن به کسی که نشنود

 
این خط و این نشان-عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری-نگویی که نگفتم.

دو لبه-دارای لب کلفت

تشت کسی از بام افتادن-رسوا شدن-آشکار شدن راز

رشته ی کلام به دست گرفتن-آغاز به سخن کردن-سخن را دنبال کردن

خرج رو دست کسی گذاشتن-کسی را در خرج انداختن

 
زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن
بیراهه-راه میان بر ولی دشوار

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور

بِدو-دوان دوان-کسی که بسیار می دود-سریع
بازپرس-کسی که از متهم پرس و جو می کند

دلادل-پُر-نهایت بزرگی-شکم زن آبستن

جمع کردن-گرد آوردن

بر ِ آفتاب-رو به آفتاب-آفتاب رو

 

ریش و قیچی را دست کسی دادن-اختیار کاری را به دست کسی دادن

چغل خوری-سخن چینی

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

چار سری گفتن-متلک گفتن-کلفت بار کسی کردن-حرف مفت زدن

زهر چشم-نگاه خشم آلود

ارواح شکمت-ارواح بابات
آتو(بهانه، دستاویز، نقطه‌ضعف)

توی هم لولیدن-با هم و کنار هم ایستادن و حرکت کردن

روز هفتاد هزار سال-روز قیامت

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

 

از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن
خواهر کسی را گاییدن-دخل کسی را آوردن-کلک کسی را کندن

 

دو لبه-دارای لب کلفت

افتاده(فروتن، متواضع)

از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)
خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

پا بر جا کردن-اثبات-مستحکم کردن

دستک-دفتر حساب
تق و توق-سر و صدای کار یا حرکت

به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن
از خدا خواستن(در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است)
زبر-خشن-غیر لطیف
زبیل-آشغال-زباله
 

خواب آور-مخدر-بی هوش کننده

 

داد و هوار-داد و فریاد

دو دانگ-یک سوم-مقدار اندک-کم

از نان خوردن افتادن(نان کسی آجر شدن)

خرده ریز-اثاثه ی اندک و کم مصرف-آشغال

خدا برکت بده-نگا. خدا برکت
خُل-آتش زیر خاکستر-خاک و کثافت

چوب خوردن-تنبیه شدن

دبور-بی سر و پا-لات-ولگرد-آسمان جل

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

تاپ و توپ-سر و صدای ضربه-داد و فریاد

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

 

 

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

ترشی انداختن-ترشی درست کردن-بی استفاده گذاشتن و به کسی ندادن چیزی

اُتُل-شکم-اتوموبیل

دلچسب-دلپذیر-مقبول

حساب بردن-پروا داشتن-اطاعت کردن
خشتک نشور-آدم پست و بی ارزش

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن
پَخت-لوازم مورد نیاز زندگی
 

آشنا روشنا-دوست آشنا

رو به رو شدن-برخورد کردن-ملاقات کردن-مواجهه شدن

دو دانگ-یک سوم-مقدار اندک-کم

بر پا شدن-ایجاد شدن
بیرون زدن-ناگهان از جایی بیرون رفتن

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند
آدم نچسب-کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند

آب را گل آلود کردن-برای سود خود کارها را به هم زدن

تخت پایی-صاف بودن کف پا
 

 
از خود در آوردن-دروغ‌پردازی کردن
آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)
آفتاب لب بام(پیری نزدیک به مرگ)

از خیر چیزی گذشتن(از چیزی صرفنظر کردن)

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

آمد داشتن(فرخنده و میمون بودن)

زار-کوتاه شده ی هزار برای ریال

چموش-سرکش-یکدنده

تریاک خوردن-خود را با تریاک مسموم کردن

زمانه بازی کردن-با زبان بازی و چاپلوسی رفتار کردن

دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن

دل خوشکنک-مایه دلخوشی اندک-آن چه بی پایه ولی مایه ی خرسندی است-گول زنک

 

اِحلیل خوردن-فریب خوردن

جرات کردن-گستاخی کردن-دلیری کردن

چاقاله ،-چغاله میوه ی هسته دار نارس

دو به دست کسی دادن-به کسی فرصت انجام کاری دادن-به کسی بهانه دادن

تازه نفس-دارای نیروی مصرف نشده

پیاله فروش-میخانه چی
ارزانی(بخشیدن، دادن)

زرد کردن-بسیار ترسیدن-از ترس وادادن-کاری را خراب کردن

 

آب از دریا بخشیدن(از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن)

چوب خوردن-تنبیه شدن

با معرفت-لوطی و جوانمرد-دارای قوه ی تشخیص خوب از بد

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)
چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

حرف انداختن-در سخن کسی دویدن

آجر شدن نان-از بین رفتن درآمد

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن
تخم پس انداختن-بچه ساختن-بچه به دنیا آوردن

 

چار نعل-به سرعت-به تاخت

تقدس مآبی-خود را به دروغ پارسا و پرهیز کار وانمود کردن

آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

پای کسی جایی بند نبودن-هیچ اعتباری نداشتن

 

ترکه مرکه-زن لاغر و خوش اندام

بی تفاوت-بی اعتنا

جانماز آب کشیدن-تظاهر به پرهیزکاری کردن-خود را بی گناه وانمودن
 

 

 

بی تفاوت-بی اعتنا

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

خاکسترمال کردن-شستن ظرف با مالیدن خاکستر به آن

چیلک دان-چینه دان

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

خرج و برج-خرج و متعلقات آن

دفتر یادداشت-دفتر ثبت رئوس مطالب که جنبه ی یادآوری دارد

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان
 

 

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

ریغ زدن-خراب کردن-کثافت کاری کردن

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
خواب ماندن-دراز شدن خواب بر خلاف میل و به قراری نرسیدن

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن

ریقش را در آوردن-بیرون آوردن مواد درون امعا و احشا

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

از چپ و راست(از همه سو، از همه جا)

 

این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

دست به دست کردن-تردید کردن-کوتاهی کردن-وقت کشتن
بر و بیا-رفت و آمد- دم و دستگاه

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

از سر نو-دوباره
زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

پای کلاغ-خط بد و ناخوانا-خرچنگ قورباغه ای-قلم چرا
چیلک دان-چینه دان
تک و دو-دوندگی-درماندگی
چیز خور شدن-مسموم شدن

برخورد کردن به تریج قبای کسی-گران آمدن-بی دلیل ناراحت شدن-به کسی توهین شدن

تار-از محلی راندن

دو رگه-از دو نژاد محتلف
بید خورده-کهنه و فرسوده

جارو کردن زیر پای کسی را-موجب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

خرج جیب-توجیبی-خرج غیر لازم
آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)

زر ورق-کاغذ نازک و شفاف و زنگی

پِخ-صدایی برای ترسانیدن کسی

 
به هم خوردن حال-استفراغ کردن-بالا آوردن

جامهر گذاشتن-مهری که به نشانه ی مشغول بودن در جایی بگذارند

جُستن-چیز گمشده را یافتن

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن

 

 

تک روی-عمل بدون توجه به جمع

دوره ی آخرالزمان-روزگار آشفته و پر ظلم و فساد

اُزبَک(بی‌ریخت، ژولیده، ازخودراضی)

خِل-خلط بینی

خاک پای کسی بودن-ذلیل کسی بودن-مرید کسی بودن

پینه-وصله-پوست سخت شده

بی سر و پا-پست-فرومایه

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

چار طاق-به طور کامل

بنده منزل-خانه ی من

چپه-کجی به یک سمت

بی سر و سامان-مفلس-محتاج-آشفته-درهم ریخته-پریشان
از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

از چاله در آمدن و به چاه افتادن-از باران به ناودان پناه بردن

خروار-کنایه از مقدار زیاد

 

دقه-دقیقه

 

اصل‌ کاری-مهم‌ترین چیز یا شخص

 

خوش حرکت-خوش رفتار-طناز

خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن
چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند

از دور دستی برآتش داشتن(آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن)

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

آبِ سیاه(نیمه کوری)

اشرفِ خر(حریصی که زیان کند، نه خود خورد و نه به دیگران خوراند)

آرد خود را بیختن و الک را آویختن-کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست

از زیر بته عمل آمدن(خانواده و اصل و نسبی نداشتن)

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن-در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

بفهمی نفهمی-مختصر-کم-نامحسوس-تااندازه ای

چشم دوختن-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی
خانوار-مجموع اعضای یک خانواده
جان کندن-رنج بسیار بردن-با سختی فراوان کاری را انجام دادن

 
باجناغ-دو مرد که دو خواهر را به زنی گرفته باشند-همریش

پخش-پراکنده

چرچر کسی را به راه انداختن-اسباب عیش و نوش کسی را فراهم کردن

 
باز شدن مچ-لو رفتن دروغ

تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

رفتن آن جا که عرب نی انداخت-به جای دور و بی بازگشت رفتن-به وضع ناجوری گرفتار شدن

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن

بادکنک-کیسه ی نازک لاستیکی که آن را باد کنند و برای بازی به کودکان می دهند

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن

تُف کار-بچه باز

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

خدا داده-دیم کاری

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن
چُس افاده-افاده ی بی جا

 

جَر-پیچ و خم راه

رنگ-حیله-نقشه-تدبیر

چهار چوب-محدوده-قاب

توی گود نبودن-در متن موضوع نبودن-اطلاع دقیق نداشتن-در حاشیه بودن

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)

دیر کرد-تاخیر-تعویق

پیراهن بیش تر پاره کردن-بیش تر تجربه داشتن

از سر باز کردن-دور کردن-رفع مزاحمت کردن

 
پینه کردن- پینه بستن

چله نشینی-خانه نشینی
چرمی-از جنس چرم

پر کردن کسی-کسی را تحریک کردن

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

پس افتادن-عقب افتادن اجاره و مانند آن-بهم خوردن حال کسی در نتیجه ی ترس

 

دخترکی-دوشیزگی-بکارت

زابرا-از خواب پریده-بد خواب-عصبی

چشم روشنی-چیزی که برای خوشامدگویی برای کسی می برند

 

پوست هندوانه زیر پای کسی گذاشتن-کسی را با تحریک حس غرورش به خطر انداختن

خیسیدن-خیس خوردن-خیس شدن

باد کردن-به خود بالیدن-مغرور شدن
چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

آستین از چشم برداشتن-آشکارا گریستن

خال مَخال-خال خال

جان به جان آفرین تسلیم کردن-مردن-درگذشتن

تک روی-عمل بدون توجه به جمع

تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

پاری ها-برخی-دسته ای از مردم

جیره بندی-سهم بندی
تو دو کشیدن-کسی را وارد کاری کردن
آب‌کور(کسی که سودش به دیگران نمی رسد)

رده-حرف زشت یا نامربوط

 

زنندگی-زشتی-نفرت انگیزی

خوش رو-زیبا-خندان

خبردار-اصطلاح نظامی برای آماده کردن سربازان برای انجام فرمان

رگ خواب کسی را به دست آوردن-نقطه ضعف کسی را پیدا کردن-کسی را تابع خود کردن

ریغماسی-ضعیف و مردنی-مریض و کم مقاومت

چرکوندی-لکه دار کثیف

جا در جا-فورن-جا به جا

 

به سر دویدن- با سر رفتن

چِخ کردن-راندن سگ
خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه
آن‌ها را خانم زاییده، ماها را کلفت؟-چرا آن‌ها را بر ما ترجیح می‌دهند؟ چرا به ما اجحاف می‌کنند؟

بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن
تک پران-زن نانجیب

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

اره دادن و تیشه گرفتن-جنگ و دعوا داشتن

جگر گوشه-فرزند

دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

خال به خال-خال خال

زحمت دادن به خود-خود را به زحمت انداختن

بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش

چغل خوری-سخن چینی

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار
تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

دماغ تیز داشتن-شامه تیز داشتن

پشت سر کسی صفحه گذاشتن- پشت یر کسی حرف زدن

به گوش خر یاسین خواندن-بی اعتنایی کردن به حرف و نصیحت- از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن

حضوری-رو در رو

ابرو زدن-رضا دادن-اشاره کردن

زن بردن-همسر گرفتن مرد