فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت پانزدهم

به تور انداختن-به چنگ آوردن-تصاحب کردن

پچ پچ-نجوا-حرف زیر گوشی

زیر لبی-زیر زبانی

چاخانچی-کسی که همیشه دروغ بافی می کند

انگشت به دهان-حیرت‌زده-سرگشته
 

بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

اَتَر زدن(فال بد زدن)

بغل پر کن-دختر یا زن چاق

زاغ و زوغ-فرزندان خردسال-نق-غر و لند

 

داد و هوار-داد و فریاد

دشت کردن-فروختن اولین جنس-نخستین بار پول گرفتن

دست به فرار کسی خوب بودن-در گریختن استاد بودن

زبان خود را گاز گرفتن-از گفتن سخن نا به جا پشیمان شدن-از سخن گفتن خودداری کردن

آفتاب‌زردی-غروب آفتاب

 

 
آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

تو سر چیزی زدن-از ارزش واقعی چیزی کاستن
روکار-روی بنا-نمای عمارت-آن چه که در بیرون چیزی کار شده است

تبریک گفتن-خجسته باد گفتن-دعای برکت کردن
دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن
تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش

چلاق شده-نوعی نفرین است

 

چنته-خورجین چرمی-فکر-سینه

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد
اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

دلجور-همدل

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

پا روی پا بند نشدن-بسیار خوشحال بودن
خار چشم کسی بودن-مایه ی عذاب کسی بودن
پوست پیازی-نازک و بی دوام

 

روگیر کردن-در رودربایستی ناگزیر به انجام کاری کردن-نگا. روبند کردن

پشکل برچین-سخت بی سر و پا-بسیار حقیر

 

بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

رانندگی-فن راندن وسایط نقلیه-اصول و قواعد راندن

 

الواتی کردن(عیاشی و هرزگی کردن)

روی دایره ریختن-روی داریه ریختن

جور شدن-اخت شدن-انس گرفتن-هماهنگ شدن

زانو زدن-برای تعظیم زانو بر زمین زدن

از صدقۀ سرِ-از عنایت و لطفِ

زنیکه-زنکه

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

راه اندازی-راه انداختن

رها کردن به امید خدا-دست کشیدن و به جریان روزگار واگذار کردن

روی کسی نشدن-خجالت کشیدن

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)
 

تلکه بندی-چیزی سرهم بندی شده و آسیب پذیر

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)

ته نشست-رسوب

التفاتی(داده شده، مرحمتی، اعطا شده)

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

رد پا-جای پا-اثر
اهل حال-دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی

آمد داشتن(فرخنده و میمون بودن)

 

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

بامبول-حقه-کلک

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

زاله-کناره ی برآمده ی جوی-مرز کشتزار

بند و بساط-اسباب مختصر زندگی

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه

ریز بافت-پارچه یا فرش طریف

چرک کردن-عفونت کردن زخم

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

زیر سر داشتن-آماده شدن

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن
زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

دست به سر کردن کسی-کسی را به بهانه ای برای انجام کاری بیرون فرستادن-کسی را رد کردن

 
 

بامبول-حقه-کلک
پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

دماغ کسی چاق بودن-سالم و تندرست بودن-سر حال بودن

خاکشیر نبات به حلق کسی کزدن-لطف و محبت بیش از اندازه به کسی کردن
آشی شدن-سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان

 

دست دراز کردن-به حریم و حقوق دیگران تجاوز کردن

چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع

حیا را خوردن و آبرو را قی کردن-بسیار بی حیا و گستاخ بودن

وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان)
دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

آدم ثانی-حضرت نوح

دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

برای کسی تره خرد نکردن-از کسی حساب نبردن-به کسی اهمیت ندادن-برای کسی اعتبار قائل نشدن

از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)
دست من و دامن تو-دستم به دامنت
خوش لباس-نگا. خوش پوش

خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

پف کرده-بادکرده-ورم کرده

چارده معصوم-پیامبر اسلام و دخترش فاطمه و امام علی و یازده امام دیگر شیعیان

بی ریشه-بدون اصالت-نا اهل-نا نجیب

چرت و پرت-حرف مفت-حرف بی خود

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن

دایه ی مهربان تر از مادر-پرستاری که بیش از مادر مواظب کودک است-کسی که تظاهر به دل سوزی می کند
این دو کله‌دار-خورشید و ماه

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

جاده کوبی-راه صاف کردن

بد قواره-بد ریخت-بد ترکیب

احوال گرفتن-جویای حال شدن

بی تفاوت-بی اعتنا

بساط-جایی در کنار خیابان که دستفروشان کالاهای خود را عرضه می کنند

 

 
راه نزدیک کردن-میان بر زدن-مهمان شدن بر کسی که خانه اش نزدیک است
 

دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم

دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان

آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

بی اُرس و پرس-بی مقدمه

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

انگشت‌نگاری(ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده)

پُخت کردن-پختن

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

این در و آن در زدن(برای انجام کاری کوشش بسیار کردن)

بیخ پیداکردن کار-گره افتادن در کار-دشوار شدن کار

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

 
 

جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

زدن به تخته-برای جلوگیری از چشم زخم و برای تعریف و تشویق گفته می شود

جار زدن-سر و صدا راه انداختن-همه را با خبر کردن-رازی را بر ملا کردن-فریاد کشیدن
 

 

زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق

از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن

چانه لغ-نگا. چانه شل

پاتیل کسی در رفتن-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

برادر زن-برادرِ زن هر مرد

 

خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن

جواب سربالا-جواب منفی-جواب طفره آمیز

حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند
دبنگ-احمق-کودن
گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)

بال بال زدن-بی قراری کردن-دل واپس بودن

تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل
اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

 

تا گلو زیر بار قرض بودن-قرض بسیار داشتن

ترید- تلیت

آتشِ تر-شراب-لب معشوق

چشم انداز-منظره

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

دیر فهم-کند ذهن-کودن

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

 

اله و بله کردن(لاف زدن، چنین و چنان گفتن)

باد گلو زدن-آروغ زدن

تلکه کردن-پول یا چیزی را به زور-چاپلوسی و یا فریب از کسی گرفتن

د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟
این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند

چاله میدان-نگا. چاله خرکشی
پاکاری-شغل پاکار

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا

 

به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی
خرپا کوب-کسی که کارش ساختن خرپا است
حمله ور شدن-یورش بردن

دل آمدن-به چیزی تن در دادن

دهن کسی لق بودن-رازدار نبودن

پیچ و مهره ی کاری در دست کسی بودن-کاری تنها از عهده ی او بر آمدن

دردسر تراشیدن-ایجاد زحمت و گرفتاری کردن
آب خنک خوردن(به زندان افتادن)
پارو-زن پیر

در قوطی هیچ عطاری یافت نشدن-به کلی نایاب بودن
پشت دستی-ضربه ای به عنوان تنبیه به پشت دست بچه
ابرو زدن-رضا دادن-اشاره کردن

 

رشته فرنگی-ماکارونی

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

از سیر تا پیاز-همه چیز-با همه‌ی جزئیات

از زورِ(از شدت، از بسیاری)

بد شیر-متقلب-بد جنس

 
پَس-ناجور-خراب

خاطر خواه-عاشق-دل باخته

ابرو کج کردن(خشم گرفتن)
بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

دله دزدی-عمل دله دزد

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی

دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن

 
 

جاده کوبی-راه صاف کردن

بی ریخت-زشت-بد ترکیب
در تشک پر قو خوابیدن-از هر جهت آسوده و بی خیال بودن

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

ددر رفتن-بیرون رفتن

 

جان بر لب نهادن-به کاری خطرناک اقدام کردن-آماده ی مرگ شدن
دست پیش گرفتن-پیشدستی کردن-سبقت گرفتن

دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

تا کش به کشمش می خوره-هنوز چیزی نشده-سر کوچک ترین بهانه

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

راست شدن-رو به راه شدن
ابرو پاچه‌بزی(دارای ابروی پهن و پرمو، ابرو قجری)

انگشت بلند کردن-اجازه‌ی سخن خواستن

بادپا-تند رو-تیز تک

خورد کردن-ریز ریز کردن-له کردن

خاطر کسی را خواستن-کسی را دوست داشتن

آب به آب شدن-تغییر آب و هوا دادن-بهبود یافتن به سبب سفر

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

خاک بر سر-توسری خورده-داغ دیده-بدبخت

آبی از کسی گرم نشدن(بهره‌ای از کسی نبردن)
 

رنگ به رنگ شدن-از خجالت یا خشم سرخ و زرد و سفید شدن

به حساب کسی رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

به جا آوردن-شناختن

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

اتصالی کردن(در یک مدار یا سیم‌های برق جریان ناخواسته روی دادن)

رشته ی کلام به دست گرفتن-آغاز به سخن کردن-سخن را دنبال کردن

جوشی-تند مزاج-زود خشم-عصبانی

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

خوش سلیقه-خوش ذوق-نیکو طبع

پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

زدن به چاک-در رفتن-جیم شدن

روی شاخ بودن-مسلم بودن-قطعی بودن

 

افقی برگشتن-شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن

آب بستن در چیزی(آبکی و رقیق کردن)

جای ارزن نبودن-بسیار شلوغ بودن-جای سورن انداختن نبودن-سگ صاحبش را نشناختن

زیر لبی-زیر زبانی

تفنگ دار-جنگنده ی مسلح به تفنگ
زیر چیزی زدن-حاشا کردن-انکار کردن

 

آه از نهاد کسی برآمدن(نهایت تاسف به کسی دست دادن)

رفتن توی بحر چیزی یا کسی-در چیزی یا رفتار کسی دقیق شدن

 

زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

ر ِِنگ گرفتن-ضرب گرفتن-آهنگ رقص نواختن

زمینه سازی کردن-مقدمه چیدن برای انجام کاری

آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

جیب بر-دزدی که در جیب دیگران دست می برد

توی روغن بودن نان کسی-رونق داشتن کار و بار کسی

دیوان بلخ-جای بی انصافی و ستم رانی

پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن

حرف روی حرف کسی آوزدن-برخلاف حرف کسی چیزی گفتن-با حرف کسی مخالفت کردن

آب آتش مزاج(می سرخ)
 

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

 

آجیل دادن-رشوه دادن-حق و حساب دادن

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)
پیزر-پوشال های نازکی که برای نشکستن ظروف شیشه ای میان آن ها می گذارند

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن
زیپ دهن را کشیدن-حرف نزدن-دهان را بستن

بگیر بگیر-بازداشت افراد بسیار-توقیف گروهی

حق آب و گل-امتیاز-اعتبار

چلوزیدن-خشک شدن-پلاسیدن

تاب-طنابی که از دو سو بر درخت یا دو ستون می بندند و در میان آن می نشینند

حال آمدن-بهبود یافتن-سرحال شدن-چاق شدن

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

افسارگسیخته(سرکش)

خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد

خیمه شب بازی-نمایش عروسکی-حیله و تزویر

بیرون روش-اسهال-شکم روش

ابرو پاچه‌بزی-دارای ابروی پهن و پرمو-ابرو قجری

 

چرکتاب-پارچه ای با رنگ خاکستری یا قهوه ای که چرک را زود نشان نمی دهد
از راه نامشروع ) به پول و ثروت رسیدن

زیر کردن-کسی را زیر وسیله ی نقلیه گذاشتن که موجب آسیب یا مرگ او شود

 

 

پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده
بی سایه سر شدن-بی صاحب ماندن-بیوه شدن

جانب کسی را گرفتن-از کسی پشتیبانی کردن
رفتن آن جا که عرب نی انداخت-به جای دور و بی بازگشت رفتن-به وضع ناجوری گرفتار شدن

جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد

چشم دریده-خیره-درآمده

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

 

تریاک خوردن-خود را با تریاک مسموم کردن

بادپا-تند رو-تیز تک

 

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

بوق سگ-بسیار دیر وقت

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

حلال یابی-طلبیدن نزد دیگران تقاضای گذشتن از تقصیر خود را کردن

چسی آمدن-به دروغ یا احمقانه به خود بالیدن-قمپز در کردن

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)
حال و بار-وضع زندگی

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

 

 

جَلد-چابک-چالاک-کبوتر دست آموز
آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

زوال در آوردن-نعمتی را در نتیجه ی ناسپاسی و بی اعتنایی از دست دادن

دم ِ بخت-دختری که به سن ازدواج رسیده است
اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

بُر زدن-مخلوط کردن ورق های بازی

تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان

داو-نوبت بازی

زائو-زنی که زاییده و در بستر است

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

دل دل را خوردن-عجله داشتن-بی تاب بودن

دست ِ بالا گرفتن-حدکثر را فرض کردن

جگر خون کردن-رنج بسیار دادن

پلاس-اثاث مختصر منزل
بو گرفتن-بد بو شدن-بوی چیز دیگری را گرفتن

 

دخترینه-دختر-مونث

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

روده دراز-پر حرف-وراج

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

زدن به تخته-برای جلوگیری از چشم زخم و برای تعریف و تشویق گفته می شود
ارنعوت(آدم ستبر و پرزور و بی‌انصاف)

خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

انداختن-فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران-درست کردن

جاری-زن برادر شوهر

جا افتاده-آدم متین و با تجربه

 

زردنبو-زردمبو

رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند